Wietrzenie skał to jeden z podstawowych procesów zmieniających powierzchnię Ziemi, polegający na rozluźnianiu, rozkruszaniu oraz chemicznej przemianie litych skał i przekształcaniu ich w skały luźne.
Wietrzenie odbywa się pod wpływem oddziaływania różnorodnych czynników zewnętrznych: atmosfery, hydrosfery i biosfery. Zachodzi na powierzchni Ziemi oraz w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej o miąższości od kilku do kilkudziesięciu m. Grubość tej warstwy zależy m.in. od: rodzaju skał, wysokości poziomu wód gruntowych, występowania zjawiska wiecznej marzłoci. Przebieg wietrzenia zależy głównie od:
- warunków klimatycznych, głównie wysokości i zmian temperatury oraz stosunków wilgotnościowych,
- rodzaju i odporności podlegającej wietrzeniu skały,
- warunków orograficznych oraz ekspozycji stoku,
- występowania świata organicznego
W zależności od rodzaju zachodzących procesów wietrzeniowych wyróżnia się: wietrzenie mechaniczne i wietrzenie chemiczne. Efektem zachodzenia różnych procesów wietrzenia jest powstawanie zwietrzeliny, czyli luźnego osadu na powierzchni ziemi.
Wietrzenie mechaniczne (wietrzenie fizyczne) – rodzaj wietrzenia powodujący zmiany fizyczne, czyli rozpad skały. W zależności od oddziałującego czynnika wyróżnia się:
- wietrzenie mechaniczne insolacyjne (termiczne), zachodzące pod wpływem następującego na przemian nagrzewania (promieniami słonecznymi) i oziębiania powierzchni skały, czego efektem jest nierównomierne nagrzewanie i rozszerzanie, kurczenie poszczególnych ziaren (rozpad ziarnisty), a także całej przypowierzchniowej warstwy skały (tzw. wietrzenie mechaniczne skorupowe lub złuszczanie – patrz zdjęcie obok), powodujące stopniowe rozluźnianie i rozpad przypowierzchniowej warstwy skały,
- wietrzenie mechaniczne mrozowe (kongelacja), zachodzące pod wpływem częstych zmian temperatury z dodatniej na ujemną i na odwrót, czego efektem jest zamarzanie i odmarzanie wody w szczelinach skalnych, lód krzepnąc powiększa swoją objętość rozluźniając i rozsadzając skałę (rozpad blokowy) – powstają gołoborza,
- wietrzenie mechaniczne solne, zachodzące pod wpływem krystalizacji soli, głównie jodu, potasu i magnezu, w porach i szczelinach gruntu, powodujące powstawanie soczewek i skupień soli, rozsadzających skałę od wewnątrz.
- wietrzenie mechaniczne ilaste, zachodzące pod wpływem nasiąkania wodą skał ilastych, czego efektem jest ich pęcznienie, a następnie – na skutek wyparowywania – kurczenie objętości oraz powstawanie szczelin i niszczenie zwięzłości skały – patrz zdjęcie obok
- wietrzenie mechaniczne organiczne – zachodzi pod wpływem mechanicznego oddziaływania organizmów roślinnych (np. rozkruszanie skały przez rozrastające się korzenie drzew) i zwierzęcych (np. rozluźnianie skały przez rycie nor itp).
- Wietrzenie mechaniczne zachodzi najbardziej intensywnie w obszarach pozbawionych stałej pokrywy roślinnej, o częstych zmianach temperatury i wilgotności, a zatem w strefach polarnych, na pustyniach i półpustyniach oraz w wysokich górach.
Wietrzenie chemiczne to rodzaj wietrzenia doprowadzający do zmian chemicznych, czyli rozkładu skały. Podstawowym czynnikiem oddziałującym jest woda opadowa, wsiąkająca w głąb skały i zmieniająca jej skład chemiczny, tlen i tlenek węgla(IV). Wietrzenie chemiczne zachodzi na skutek:
- rozpuszczania (solucji), np. rozpuszczanie soli kamiennych i soli potasowych,
- utleniania (oksydacji), np. zamiana siarczków na siarczany, magnetytu na hematyt i inne,
- uwęglanowienia (karbonizacji), głównie rozkładania krzemianów i glinokrzemianów oraz przekształcania ich w węglany,
- uwodnienia (hydratacji), np. przeobrażania hematytu w limonit, anhydrytu w gips,
- hydrolizy, czyli rozkładu minerałów na część kwaśną i zasadową, np. rozkład skaleni, czyli kaolinizacja lub laterytyzacja.
